- „Rozwód kościelny” lub „unieważnienie ślubu”
W mediach i na forach internetowych wciąż powielane są błędne określenia procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Warto pamiętać, że prawo kanoniczne nie przewiduje rozwodu ani unieważnienia ślubu sakramentalnego. Natomiast, Kodeks Prawa Kanonicznego reguluje kwestię stwierdzenia nieważności małżeństwa.
Wyrok sądu kościelnego nie ma charakteru konstytutywnego (tj. nie tworzy nowego stanu prawnego), ale deklaratoryjny (tzn. potwierdza istniejący). Sąd kościelny nie może „unieważnić” ważnie zawartego małżeństwa.
- „Unieważnienie” dostaje tylko strona powodowa
Wyrok sądu kościelnego dotyczy obydwu stron procesowych, więc nie ma tu znaczenia, który ze współmałżonków jako pierwszy wniesie skargę powodową (tj. prośbę o stwierdzenie nieważności małżeństwa).
Jeżeli sąd uzna małżeństwo za nieważnie zawarte, to zarówno strona powodowa, jak i pozwana stają się osobami stanu wolnego. Natomiast, zwyczajowo na stronę, po której leżała przyczyna stwierdzenia nieważności małżeństwa nakładana jest klauzula wyrokowa, która uniemożliwia zawarcie kolejnego małżeństwa sakramentalnego bez zgody ordynariusza miejsca.
- Proces trwa 45 dni
W zależności od diecezji, proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa trwa średnio od 1 roku do ok. 3 lat. Na czas trwania sprawy wpływ ma wiele czynników, w tym konieczność przesłuchania strony lub świadków w drodze rekwizycji (pomocy sądowej) czy skorzystania z ekspertyzy biegłego. Wiele zależy także od aktywności samych stron procesowych, np. niezwłocznego odpowiadania na pisma sądowe i terminowego zgłaszania się na wezwania.
Natomiast, możliwość rozpatrzenia sprawy w ramach tzw. procesu skróconego określa kan. 1683 Kodeksu Prawa Kanonicznego.
- Krótki staż małżeństwa i brak dzieci gwarantuje pozytywny wyrok
Orzeczenie rozwodu cywilnego zaledwie po kilku miesiącach trwania małżeństwa czy też nieposiadanie potomstwa nie stanowi przesłanki do stwierdzenia nieważności małżeństwa sakramentalnego.
W przeciwieństwie do sądu cywilnego, sąd kościelny nie rozpatruje przyczyn trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego stron, lecz skupia się na momencie wyrażenia zgody małżeńskiej: istnieniu ewentualnych przeszkód małżeńskich, wadach zgody małżeńskiej oraz zachowaniu prawidłowej formy zawarcia małżeństwa.
- Proces kościelny jest tylko dla osób zamożnych
Wiele osób uważa, że stwierdzenie nieważności małżeństwa uzyskują jedynie osoby o wysokim statusie majątkowym oraz celebryci. Jednakże, zamożność strony procesowej czy jej rozpoznawalność nie mają tutaj znaczenia.
W zależności od diecezji, opłata procesowa wynosi od ok. 1.000 do 3.000 zł. Większość sądów umożliwia uregulowanie należności w ratach. Ponadto, zazwyczaj nie ma obowiązku uiszczania opłaty z góry, ale dopiero po formalnym przyjęciu sprawy do rozpatrzenia.
- Obrońca węzła małżeńskiego jest pełnomocnikiem strony
Do zadań obrońcy węzła małżeńskiego należy – w dużym uproszczeniu – poszukiwanie w materiale dowodowym sprawy wszelkich argumentów za ważnością danego małżeństwa. Co więcej, zwyczajowo sporządza listę pytań dla stron i świadków. Nie jest więc pełnomocnikiem ani adwokatem żadnej ze stron procesowych.
- Fachowa pomoc kancelarii adwokackiej
Procesy o stwierdzenie nieważności małżeństwa zyskują na popularności, więc coraz więcej prawników próbuje swoich sił przed sądami kościelnymi. Wielu klientów nieświadomie kontynuuje więc współpracę z kancelarią adwokacką lub radcowską, która asystowała przy rozwodzie cywilnym.
Zaleca się więc, aby przed zleceniem sprawy (w tym również procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa) zweryfikować kompetencje i doświadczenie danego prawnika.
- Pomoc adwokata kościelnego jest droga i w praktyce zbędna
Zgodnie z normą kan. 1481 §1 Kodeksu Prawa Kanonicznego, strona może swobodnie ustanowić sobie adwokata i pełnomocnika. Każda osoba uczestnicząca w procesie kościelnym o stwierdzenie nieważności małżeństwa ma prawo działać w pełni samodzielnie lub korzystać z fachowej pomocy prawnej.
Wbrew obiegowej opinii, asystencja adwokata nie musi być kosztowna. Przed dokonaniem wyboru konkretnej kancelarii warto więc porównać oferty i wysokość honorarium.
Warto wiedzieć, że prawo kanoniczne różnicuje kompetencje pełnomocnika i adwokata. Zadaniem pełnomocnika jest bowiem reprezentowanie strony, działanie za stronę i dla strony. Pełnomocnik może w imieniu swego mocodawcy sporządzać i podpisywać pisma, otrzymywać korespondencję z Sądu itp. Prawo kanoniczne nie wymaga od pełnomocnika posiadania tytułu magistra prawa kanonicznego ani biegłości w tym zakresie.
Natomiast, funkcja adwokata ściśle łączy się z udzielaniem pomocy prawnej, a mianowicie: doradztwem, redagowaniem pism procesowych, ustną i pisemną obroną. Dodatkowo, adwokat ma prawo przeglądać akta jeszcze przed ich opublikowaniem, jak również uczestniczyć w przesłuchaniu stron i świadków oraz zadawać pytania za pośrednictwem sędziego.