W mediach i w Internecie nadal funkcjonują potoczne określenia: „rozwód kościelny” i „unieważnienie małżeństwa”, które są jednak niepoprawne. Kodeks Prawa Kanonicznego nie przewiduje rozwodu ani „unieważnienia” sakramentu małżeństwa. Można natomiast stwierdzić (przeprowadzając w tym celu wnikliwy proces), że dane małżeństwo zostało nieważnie zawarte. Wyrok sądu kościelnego nie tworzy nowego stanu prawnego, ale tylko potwierdza istniejący.
Rozpoczynając proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa sakramentalnego bardzo wiele osób zastanawia się, do którego Sądu skierować prośbę oraz jakie dokumenty będą wymagane.
Właściwość miejscowa uzależniona jest od 3 kryteriów:
- miejsca (diecezji) zawarcia ślubu kościelnego;
- miejsca zamieszkania strony pozwanej;
- miejsca zamieszkania strony powodowej.
Warto wiedzieć, że decydujące jest faktyczne zamieszkanie na terenie danej diecezji a nie urzędowe zameldowanie. Jeśli z analizy powyższych warunków wynika, że właściwy będzie więcej niż jeden Sąd, to wybór należy do osoby inicjującej proces. Zaleca się, aby wybrać ten Sąd, przed którym zgromadzone będzie najwięcej dowodów w sprawie. W praktyce oznacza to, że na terenie właściwości Sądu mieszka większość proponowanych świadków.
W kwestii dokumentów stanowiących niezbędne załączniki do skargi powodowej praktyka jest zróżnicowana. W większości diecezji wystarczy przedłożyć świadectwo ślubu, które można uzyskać w parafii zawarcia małżeństwa. Nie należy mylić tego dokumentu z aktem małżeństwa wydanym przez USC lub dyplomem stanowiącym pamiątkę zawartego ślubu, który młoda para zwyczajowo otrzymuje na zakończenie Mszy św. ślubnej. Ponadto, należy załączyć odpis sentencji wyroku rozwodowego, jeśli został już orzeczony. Można dodać też uzasadnienie w/w wyroku, jeśli zostało sporządzone oraz odpisy dokumentów, na które powołujemy się w treści skargi powodowej.
Należy pamiętać, że Sąd nie honoruje kserokopii dokumentów urzędowych i sądowych, ale ich oryginały lub uwierzytelnione odpisy. Co więcej, w niektórych Sądach wymagane jest także przedłożenia metryk chrztu obu stron lub przynajmniej strony powodowej. Warto więc zapytać w sekretariacie Sądu, jakie dokumenty należy skompletować przed wniesieniem sprawy. Dodatkowo, na świadków w procesie kościelnym należy zgłaszać te osoby, które dobrze znały strony przed zawarciem ich małżeństwa. Wskazane jest, aby wśród świadków znalazły się osoby niespokrewnione ze stronami, np. wspólni znajomi, sąsiedzi.
Po ustaleniu właściwości miejscowej Sądu i zebraniu niezbędnych dokumentów można przystąpić do sporządzenia skargi powodowej (prośby o stwierdzenie nieważności małżeństwa). Na stronach internetowych niektórych Sądów można znaleźć i pobrać jej bezpłatny wzór, który jest preferowany w danej diecezji. Natomiast, nie poleca się czerpania przykładów dostępnych na forach i portalach internetowych oraz korzystania w tym zakresie z pomocy kancelarii adwokackich lub radcowskich, których przedstawiciele nie posiadają kompetencji do pełnienia funkcji adwokata kościelnego. Proponowane tam rozwiązania mogą odstawać od wymagań stawianych przez prawo kanoniczne, w efekcie czego skarga powodowa może zostać odrzucona z przyczyn formalnych.
Gdy przygotowanie poprawnej skargi powodowej wywołuje u nas nadmierny stres, warto wówczas skorzystać z fachowej pomocy adwokata kościelnego. Wbrew obiegowym opiniom, taka usługa zazwyczaj nie jest kosztowna. Oczywiście, można znaleźć propozycje znacznie odstające od lokalnych realiów. W związku z tym, decydując się na skorzystanie z pomocy profesjonalisty – adwokata kościelnego, warto uprzednio porównać dostępne oferty, a także zapytać wybranego prawnika o jego doświadczenie zawodowe, posiadane kompetencje oraz faktyczny zakres proponowanej pomocy. Warto przy tym pamiętać, że każdy profesjonalista ma prawo indywidualnie wycenić swoją pracę i poświęcony czas.
Wiele osób wzbrania się przed rozpoczęciem procesu o stwierdzenie nieważności swojego małżeństwa z obawy przed wieloletnią, skomplikowaną procedurą. Warto pamiętać, że długość procesu uzależniona jest od wielu czynników, w tym m.in. ilości zgłoszonych świadków, konieczności skorzystania z pomocy biegłego, innego Sądu lub przesłuchania za granicą, a także aktualnego obłożenia Sądu.
Nie bez znaczenia jest również aktywność samych stron procesowych.
Dlatego warto współpracować z Sądem i wykazywać zainteresowanie sprawą poprzez: niezwłoczne udzielanie odpowiedzi na pisma i prośby ze strony Sądu, dostarczanie wymaganych dokumentów, zgłaszanie się w wyznaczonych terminach.
